Çocukluk Çağı Apraksisi (ÇÇA) Nedir?

Çocukluk çağı apraksisi; nöromüsküler problemlerin eşlik etmediği, konuşma hareketlerinin doğruluğunun ve tutarlılığının etkilendiği nörolojik çocukluk çağı konuşma sesi bozukluğudur. Planlama ve/veya hareket diziliminin uzaysal-zamansal parametrelerini programlamadaki temel bozukluk, konuşma seslerinin üretiminde ve prozodide hatalara sebep olur. (ASHA, 2007)

Çocukluk çağı apraksili çocuklarda konuşma sesi üretimi ve prozodi hatalarına, dil, okuma ve/veya heceleme bozukluklarının yüksek oranda eşlik ettiği bilinmektedir. (ASHA, 2007; Lewis, Freebairn, Hansen ve ark 2004, Lewis ve Ekelman, 2007)

Çocukluk çağı apraksisi oldukça tartışmalı sonuçlara sebep olan bir bozukluktur, özellikle ayırıcı tanı için karakteristikleri hakkında birçok farklı sonuç elde edilmiştir. Ancak ASHA’ nın verilerine göre 3 özellik hakkında fikir birliğine varılmıştır. Bunlar;

Hece veya kelimenin tekrarlı üretiminde tutarsız ünlü ve ünsüz hataları,
Ses ve hecelerin arasında uzatılmış ve bozulmuş koartikülatör geçişleri,
Etkilenmiş prozodi.

Çocukluk Çağı Apraksisi Karakteristik Özellikleri

Çocukluk çağı apraksisi, diğer konuşma sesi bozukluklarıyla karıştırılabildiği için yanlış tanı alan çocuklar görülmektedir. Ayırıcı tanısı için ayrıntılı bir değerlendirme prosedürü henüz bulunmamaktadır. Bu konuda yapılan birçok çalışma sonucu bazı ayırıcı tanı kriterleri elde edilmiştir. Bunlar;

Tutarsızlık: Farklı sözcüklerde, zamanlarda aynı seslerin üretimindeki hataların değişiklik göstermesi.
Ötümlüleştirme: f,s,t,k,ç,ş,h,p ünsüzlerinin karşıt ünsüzlere dönüşmesi olarak özetlenebilir. ç>c, f>v, k>g, ḳ>ġ, s>z, ş>j, t>d
İzole ünsüz üretimi: İzole (tek başına) ünsüz üretimi ve sesin taklit edilmesi bozulabilmektedir.
Ünlü hataları: Çocukluk çağı apraksisinde ünlü bozulmalarının çok önemli bir ayırıcı özelliktir.
Hece vurgusu: Çocukluk çağı apraksisi olan çocuklarda hece vurgusu genellikle yanlış yerdedir.
Entonasyon: Entonasyon bozuk olabilir ve bu anlaşılırlığı etkiler.
Spontan ve tekrarlı üretim: Çocukluk çağı apraksisi zaten bir planlama ve programlama bozukluğu olduğu için üretim genel anlamda etkilenmektedir.
Sözce uzunluğu arttıkça artan hatalar: Çocukluk çağı apraksili çocuklar, yaşıtlarının ifade uzunluğu değerlerinden geridedir.

Çocukluk Çağı Apraksisi Belirtileri

3 yaşından önce görebileceğimiz belirtiler;

•Yaşıtlarına göre daha az konuşmak

•Konuşurken daha az tonlama yapmak

•Cümlenin ilk kelimesini geç söylemek

•Yemek yemede zorlanmak

•Kısıtlı ses ve kelime dağarcığı

3 yaşından sonra görebileceğimiz belirtiler;

•Kelime ve cümle uzadıkça zorlanma

•Düşük anlaşılırlık

•Taklit etmekte zorlanma

•Tutarsız konuşma hataları

•Stres altında yaşanan daha büyük kaygılar

Çocukluk Çağı Apraksisinde Dil ve Konuşma Terapisi

Çocukluk çağı apraksisi diğer konuşma bozukluklarından daha farklı; yoğun ve bireyselleştirilmiş bir terapi gerektirir. Çocukluk çağı apraksisinde -eşlik eden başka bir problem yoksa- kasların yapısıyla ilgili bir problem görülmez, bu nedenle kas güçlendirme gibi egzersizlerin fayda sağlayacağı hakkında kanıtlanmış bir bilgi yoktur. Tanı koymak zor olabilse de gerekli değerlendirmeler sonunda terapi planı hazırlanır. Genel olarak işitme değerlendirmesi, oral-motor değerlendirme, konuşma ve dil değerlendirmesi yapılır. Çocukluk çağı apraksisi olan çocuklar hareketleri planlamada sorun yaşadıkları için özellikle ardışık ve sıralı hareket değerlendirmesi, dudakların sırayla gülümseme-dudak büzme hareketi gibi hareketlerinin değerlendirmesi fikir sahibi olunması konusunda yardımcı olur.

Çocukluk çağı apraksisinde konuşmayı etkileyen asıl etkileyen sorun artikülatör hareketlerin doğru planlanamamasıdır. Terapide özellikle artikülatör organların doğru hareketine ve koordinasyonuna odaklanılır. Bunun için model olmak oldukça önemlidir. Doğru artikülatör hareketlere model olunduktan sonra ipucu, görsel geri bildirim kullanılabilir.

Çocukluk çağı apraksisinde genellikle izole ses çalışılmaz. Bu yüzden hece-kelime-kelime öbeği-cümle gibi bir hiyerarşi izlenebilir. Terapi sırasında çocuk, terapistin ağız hareketlerini izler ve doğru artikülatör pozisyonları ve üretimi gözlemler. Bu çocuklarla çalışırken sık tekrar yapmak önemlidir, bu yüzden ev ödevlerinin de düzenli yapılması gerekir.

Aynı zamanda eşlik eden başka problemler varsa bunlara yönelik tedavi de alınması gerekir. Ki genellikle dil bozukluğunun da eşlik ettiği bilinir, bu yüzden dil becerileri üzerinde de çalışılmalıdır. Eğer ağır bir apraksi ve başka problemler eşlik ediyorsa alternatif ve destekleyici iletişim sistemlerinden (ADİS) destek alınabilir. Ancak sadece ADİS kullanılması bir çocuk için doğru olmayabilir, çünkü çocuğun gelişme potansiyeli olan becerilerinin körelmesine sebep olacaktır. Gelişime açık olan alanlar üzerinde çalışıp yalnızca gerekli durumlarda ADİS’e başvurmak ve ADİS kullanımını konuşma ve dil becerisi geliştikçe azaltmak böyle bir durumda en uygun seçenek olacaktır.

Neslihan Çaylak