Dünya Dillerinde Ünlüler

ÜNLÜLER

Ünlüler, sesletim sırasında akciğerlerden gelen hava akımının hiçbir engele takılmadan, vokal kıvrımları vibrasyona uğratarak ve gürültüsüz biçimde oral kavitede biçimlenmesiyle oluşurlar. Bu oluşumdaki önemli yapılar: dil, dudaklar ve mandibuladır.
Dünya dillerindeki tüm ünlüler; dilin ağız içindeki devinimi, yüksekliği, dudakların durumu ve mandibula açısı temel alınarak sınıflandırılmakta; dilin oral kavitedeki devinimine göre öndil (front), ortadil (central), arkadil (back); yüksekliğine göre düz (unrounded), yuvarlak (rounded); çene açısının aldığı konuma göre geniş (wide) ve dar (narrow) biçiminde de alt gruplara ayrılmaktadır.

A-) Çene Açısının Durumuna göre: dar, geniş
B-) Dudakların Biçimine göre: düz, yuvarlak
C-) Dilin Devinimine göre: arkadil, ortadil, öndil
D-) Dilin Yüksekliğine göre: alçak, yüksek

Dilin Devinimi: Ünlüler, oluşumları sırasında, dilin oral kavitede konum değiştirmesiyle de öndil-ortadil-arkadil olma özelliği kazanırlar.
Dudakların Konumu: Yuvarlaklaşma (rounding), ses üretimi sırasında dudakların düz konumdan yuvarlak konuma gelişidir. Dilin oral kavitede öne ya da arkaya doğru yükselmesiyle dudakların yuvarlaklaşması arasında doğru orantılı bir ilişki bulunmaktadır. Tam tersi duruma ise düzleşme (unrounding) denmektedir.

Mandibula Açısı: Çene açısı (mandibulanın genişliği), sesletim esnasında alt ve üst sıra dişler arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Bundan hareketle ünlüler, dar ve geniş ünlüler olarak sınıflandırılmaktadır. Çeşitli dillere göre kapalı, yarı-kapalı, ora, açık, yarı açık vb. alt özellikler de taşımaktadırlar. Dar çene açısı, kapalı ünlülerde; geniş çene açısı ise açık ünlülerde görülebilmektedir.

Dilin Yüksekliği: Dilin yüksekliği, ünlülerin sesletimi esnasında dilin velum ya da palatuma doğru yükselmesine ilişkindir.

IPA‘daki tüm seslere ulaşmak için buraya tıklayınız.

ÜNLÜLER