Dizartri Nedir?
Dizartri Nedir?
Dizartri; Merkezi Sinir Sistemi ve/veya Çevresel Sinir Sistemi ya da her iki sistem hasarına bağlı olarak, konuşma düzeneğini kontrol eden kaslarda gerginlik, zayıflık, koordinasyon bozukluğu, paralizi sonucu konuşmanın solunum, sesleme, rezonans, sesletim ve prozodik özelliklerini ve bunların sonucunda konuşma anlaşılırlığını etkileyen bir motor konuşma bozukluğudur. Strok (inme), travmatik beyin hasarı, tümör, ALS, MS,MG, CP gibi hastalıklara eşlik edebilir. Beyinde hasarın meydana geldiği bölgeye göre dizartri farklı tiplerde görülebilir.
Dizartri tipleri;
| Spastik dizartri | Strok, travma, tümör, enfeksiyon, konjenital anomaliler, toksik metabolik nedenlerden kaynaklanan ÜMN hasarı sonucu vital kapasite azalır, vurgu değişir (genellikle azalmıştır) ünsüz üretimi net değildir, hipernazalite, tırmalayıcı, gergin, sert ses özellikleri görülür. |
| Flaksid dizartri | Bulbar palsi, myasentia gravis, tümör, strok, travma vb. sonucu AMN hasarlanır; kas güçsüzlüğüne bağlı solunum güçlüğü, monoton konuşma, anlaşılamayan ünsüz üretimi, hipernazalite ve nazal emisyon, çift taraflı lezyonlarda soluklu ses, duyulabilir soluk alma, diplofoni gibi sorunlar görülür. |
| Ataksik dizartri | Çeşitli sebeplerden dolayı serebellar sistem etkilenmesine bağlı olarak düşük solukla konuşma, ses yüksekliğinde aşırı değişiklikler, ani patlamalar, tırmalayıcı ses, belirsiz ünsüz üretimi, ünlü üretiminde bozulmalar, heceleri uzatma ve hecelerden sonra duraklama gibi sorunlar görülür. |
| Hipokinetik dizartri | Sıklıkla Parkinson hastalığında görülür ve bazal ganglia etkilenmiştir. Yetersiz hareketle karakterizedir. Solunum desteği azalmıştır, seste sertlik, titreme/tremor, şiddette azalma, monoton konuşma, kısa ve kesik konuşma ve palilali dediğimiz hecelerin zorlamalı tekrarı görülür. |
| Hiperkinetik dizartri | Bazal ganglianın etkilendiği; Myokloni, Tourette Sendromu, enfeksiyon, ballism (kol ve bacakların şiddetli, ani, kontrolsüz, geniş amplitüdlü hareketleri) gibi durumlarda görülen ses şiddeti ve ses perdesinde titremeler, perde kırılmaları, değişken ranj, değişken artikülasyon, belirsiz ünsüz üretimi, ünlü üretiminde bozulmalar, hipernazalite sorunları ile ilişkilidir. |
| Mixed dizartri | 2+ dizartri tipinin birlikte görüldüğü tiptir. Yaygın olarak spastik+flaksid (ALS hastalığında) ve spastik+ataksik (MS hastalığında) kombinasyonu görülür. İçerdiği dizartri tiplerinin özelliklerini taşır. |
| Unilateral UMN dizartri | Piramidal ve ekstrapiramidal sistem hasarı sonucu oluşur. Sert ses, belirsiz ünsüz üretimi, düzensiz sesletim ve yavaş oranda konuşma sorunları görülür. |
(Maviş, Topbaş)
Değerlendirme
Dizartri ve nörojenik kökenli tüm dil ve konuşma bozuklukları multidisipliner çalışma gerektirir. Dizartriye sebep olan hastalık tanısını DKT koymaz ancak değerlendirme aşamasında hastanın tıbbi kayıtları, kullandığı ilaçlar, aldığı başka tanı olup olmadığı incelenir. Hasta ve ailesiyle görüşme yapılır. Bozukluğun hangi işlevleri etkilediğine bakılır. Ve bozukluğun bireyin hayatı üzerinde etkisi değerlendirilir.
Değerlendirmenin ilk adımı bireyde dizartri olup olmadığından emin olmaktır. Daha sonra dizartri varsa tipine karar verilir çünkü dizartri tipi terapi planını oldukça etkiler. Önemli adımlardan birisi konuşma bileşenlerinin değerlendirilmesidir. İşlevsel ve etkili bir konuşma için konuşma bileşenlerinin sağlıklı olması gereklidir. Dizartri tiplerinde tüm konuşma bileşenleri etkilenebilir. Bir sonraki adım olarak algısal ve aletsel değerlendirmeler yapılır. Özellikle nörojenik hastalarda yutma becerisinin etkilenmesi olasıdır, bu yüzden hem oral motor muayene yapılması hem yutma mekanizmasının değerlendirilmesi gerekir. Akustik yöntemler nesnel yargıya ulaşabilmek adına kullanılır. (CSL, video, ses kayıt) Birçok terapist yüksek teknolojili değerlendirme cihazlarına ulaşma imkanına sahip değildir bu durumda abeslang (tahta basacak), ayna, ses kayıt cihazı kullanılır.
Terapi Dizartri terapisinde farklı teknikler kullanılır.
- Kolaylaştırıcı Teknikler: Hasarın etkilerini azaltmak veya fizyolojik fonksiyonları geliştirmek için kullanılır.
- Telafi Edici Teknikler: Bireyin sağlam olan fonksiyonlarını kullanmasına yardım etmek için kullanılır.
- Çevresel Düzenleme: Bireye uyguladığımız stratejiler tek başına yeterli olmayabilir. Yakın çevresinin terapi sürecine dahil olması gerekir. Bu insanlar hastanın stratejileri terapi dışında da kullanmasına yardım edecek kişilerdir.
Terapide önemli noktalar;Hastanın terapiye istekli olması gerekir. Konuşma mekanizmasını olumsuz etkileyen bir fiziksel durumu varsa bunu azaltmaya yönelik postür desteği sağlanabilir. Dizartride en önemli amaç anlaşılırlığı artırmaktır. Ve hasta için en işlevsel en uyarılabilir görevler hem motivasyonunu artırır hem süreci olumlu etkileyebilir.
ADİS (Alternatif ve Destekleyici İletişim Sistemleri)
ADİS bazı durumlarda kullanılabilen bir sistemdir. Örneğin akut dönemde birey anlaşılır konuşma becerisini edinene kadar destek olarak kullanabilir, kronik dizartrilerde uzun zamanlı kullanılabilir, dejeneratif (ilerleyici) durumlarda ise kötüleştikçe tek yol olarak kullanılabilir.
